Xəzər dənizində səviyyənin kəskin azalması buxarlanmanın artması ilə əlaqədardır
Bunu APA-ya açıqlamasında Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Coğrafiya İnstitutunun şöbə müdiri, coğrafiya elmləri doktoru Səid Səfərov deyib.
O bildirib ki, Xəzər dənizinin səviyyə dəyişmələrində Volqa çayının rolu böyükdür. Buna görə də Volqa çayının axını ilə Xəzər dənizinin səviyyəsi arasında əlaqənin öyrənilməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir:
“Volqa çayı dünyanın ən böyük çaylarından biridir və Avropanın ən böyük çayıdır, Volqa çayının əsas mənbəyi qar əriməsi və onun hövzəsinə düşən yağıntılardır. Volqa çayı dünyanın ən böyük daxili su hövzəsinə - Xəzər dənizinə axır”.
Alimin sözlərinə görə, son vaxtlar Volqa çayının hövzəsinə düşən yağıntıların miqdarı bir o qədər dəyişməsə də, onun Xəzərə gətirdiyi su axımı azalıb. Bu da bilavasitə antropogen amillər və iqlim dəyişmələri ilə bağlıdır.
“Məlum olduğu kimi, Volqa çayının axınına onun hövzəsinə düşən yağıntıların, yerin və çayın səthdən buxarlanması, həmçinin tikilmiş su anbarları, temperatur və rütubət, habelə antropogen amillər təsir göstərir. Öz növbəsində, Volqa çayı səthindən buxarlanma və səthinə düşən yağıntılarla birlikdə, Xəzər dənizinin səviyyəsinə təsir edən əsas amillərdən biridir.
Beləliklə, iqlimin istiləşməsi səbəbindən 1977-2020-ci illər üçün Volqa çayının axınının itkisi 492,2 km3 təşkil edib. Bu su həcmini Xəzər dənizinin sahəsinə (371 000 km2) bölsək, 132,7 sm (və ya 1,33 m) əldə edə bilərik ki, bu da iqlimin istiləşməsinin Volqa çayına təsiri nəticəsində Xəzər dənizinin itirdiyi su qatını göstərir”, - o vurğulayıb.
Səid Səfərov qeyd edib ki, son 30 il ərzində Rusiya ərazisində Volqa çayından hər il 25-30 km3 su götürülür. Bu da hər il səviyyənin 8-9 sm aşağı düşməsinə ekvivalentdir:
“Xəzərin səviyyəsinin aşağı düşməsini Volqanın gətirdiyi axım ilə müqayisə etsək, görmək olar ki, Xəzərin səviyyəsinin düşməsi, hətta Volqa çayının gətirdiyi axımın azalmasını da üstələyib. Buradan da görünür ki, başqa amillər də var. Bu amillərin sırasına buxarlanmanı aid edə bilərik. Buxarlanma isə külək rejiminin həm sürətinin, həm də istiqamətinin dəyişməsi ilə əlaqədardır. Burada bilavasitə Xəzərin akvatoriyası üzərində olan küləkdən söhbət gedir”.
Son olaraq coğrafiyaçı alim əlavə edib ki, 2005-ci ildən başlayaraq, suyun səviyyəsi nisbətən yüksək olan illərdə belə, dəniz səviyyəsi sürətlə aşağı düşməyə başlayıb: “Müqayisəli təhlili göstərir ki, son illərdə dəniz səviyyəsinin kəskin azalması buxarlanmanın kəskin artması ilə əlaqədardır”.
